8- خيرى كه شرّ ندارد، شكر بر نعمت و صبر بر ناگواري هاست.

9- امام حسن عليه السّلام به مردى كه از بيمارى بهبود يافته بود فرمود: همانا خدايت تو را ياد كرد تو نيز خدا را ياد كن و از تو گذشت نمود تو نيز سپاسگزارش باش.

10- امام حسن عليه السّلام هنگام صلح با معاويه، [به طرفداران خود] فرمود: به خدا سوگند! ما از نبرد با مردم شام برنگشتيم [نه از روى شك بود و نه پشيمانى و جز اين نبود كه با شاميان نبرد كرديم‏] در حالى كه سلامت دل داشتيم و پايدارى. پس سلامت دل به دشمنى و پايدارى به بى ‏تابى تبديل شد و شما مردم كوفه، در شروع به جنگ با شاميان، دين خودتان را بر دنياى خود ترجيح مى ‏داديد و امروز دنياى خودتان را بر دين خود ترجيح مى‏ دهيد؟!

11- من هيچ كس را نمى ‏شناسم مگر آن كه ميان خود و پروردگارش حماقتى نشان مى ‏دهد.

12- به امام حسن عليه السّلام گفته شد: در تو عظمت است! فرمود: بلكه در من عزّت است؛ زيرا خداوند فرموده است: «عزّت از آن خدا و از آن پيامبر او و از آن مؤمنان است» [سوره منافقون (63)، آيه 8].

13- [امام حسن عليه السّلام در وصف برادر شايسته‏ اى كه داشت فرموده‏]: او از ديدگاه من از همه مردم بزرگتر بود و اساس بزرگى او به ديده من، كوچكى دنيا در ديده او بود، از سلطه جهل برون بود، دست دراز نمى ‏كرد مگر نزد كسى كه مورد اعتماد بود و سودى [براى مسلمانان‏] در آن مورد نظر، نه شكايتى داشت و نه خشمگين و ناخشنود بود، بيشتر روزگارش را خموش بود، اگر سخن مى ‏گفت بر گويندگان و زبان‏ آوران غلبه مى ‏يافت. مردى افتاده بود و مردم ناتوانش مى ‏انگاشتند امّا همين كه زمان كوشش و جديّت فرا مى ‏رسيد، شير بيشه را مى ‏ماند! چون با دانشمندان جلسه داشت به شنيدن بيشتر شيفته بود تا به گفتن. اگر در سخن مغلوب مى ‏شد در خاموشى مغلوب نمى ‏شد.

اگر كارى را مى‏ كرد، مى ‏گفت و اگر نمى ‏كرد، نمى ‏گفت. اگر دو كار به او پيشنهاد مى ‏شد كه نمى‏ دانست كدام يك از آنها خدا پسندانه‏ تر است آن را نمى ‏پذيرفت كه نفس پسندانه بود، هيچ كس را به كارى كه زمينه عذر آوردن در آن بود سرزنش نمى‏ كرد.

14- هر كه هميشه به مسجد رفت و آمد داشته باشد يكى از اين هشت چيز نصيبش گردد: نشانه ‏اى محكم، برادرى قابل استفاده [علمى و معنوى‏]، دانشى تازه، رحمتى مورد انتظار، سخنى كه به راه راست هدايت نمايد يا از هلاكت برهاند و ترك گناهان از روى شرم و حيا يا از ترس خدا.

15- خداوند پسرى به او ارزانى داشت و قريش براى تبريك گفتن خدمتش آمده و عرض كردند: اين پهلوان بر تو مبارك باد! امام حسن عليه السّلام فرمود: اين چه سخنى است شايد پهلوان نباشد. جابر عرض كرد: پس يا ابن رسول اللَّه! چه بگوييم؟ حضرت فرمود: هر گاه خداوند به شما پسرى ارزانى داشت و براى عرض مبارك باد رفتيد، بگوييد: سپاسگزار بخشنده اين نوزاده باش و خدا اين بخشيده را بر تو مبارك نمايد و او را به جوانى رساند و از نيكى او تو را برخوردار فرمايد.

16- از امام حسن عليه السّلام در باره مردانگى پرسيدند، فرمود: آزمندى مرد نسبت به دين خود و بهسازى مال خود [در سايه پرداخت خمس و زكات‏] و گزاردن حقوق.

17- به راستى، بيناترين ديده‏ ها آن است در خير نفوذ نمايد و شنواترين گوشها آن است كه تذكّرها را بشنود و از آن بهره‏ مند شود و سالم‏ترين دلها آن است كه از شك و شبهه‏ ها پاك باشد.

18- مردى از امام حسن عليه السّلام خواست تا فكر و خيال او را بخواند. امام حسن عليه السّلام فرمود: مبادا به مدح من پردازى كه من خود را بهتر مى ‏شناسم يا مرا دروغگو پندارى كه نظر و عقيده چنين كسى مقبول نباشد، يا از كسى نزد من غيبت كنى. آن مرد عرض كرد: اينك اجازه فرماييد تا مرخص شوم. حضرت فرمود: آرى، هر وقت خواستى برو.

19- همانا، هر كه خواهان عبادت است خود را براى انجام آن پاكسازى كند. هر گاه مستحبّات به واجبات آسيب رساند، آنها را ترك كنيد. يقين پناهگاه سلامتى است. هر كه دورى سفر [قيامت‏] را به ياد آرد خود را آماده نمايد. خردمند به كسى كه از او اندرز خواهد خيانت نكند. ميان شما و موعظه، پرده ‏اى از غفلت است. علم و دانش راه عذر جويندگان دانش را بسته است. از هر كه شتابان چيزى خواهند مهلت خواهد و آن را كه مهلت داده ‏اند امروز و فردا كند.

20- اى بندگان خدا! تقواى الهى را پيشه خود سازيد و در طلب كوشا باشيد و براى رهايى جديّت نماييد و پيش از انتقام‏هاى عمر برانداز و قطع ‏كننده سريع لذّتها، به عمل [صالح‏] بشتابيد؛ زيرا نعمت دنيا پايدار نيست و از آسيب آن ايمنى نيست و از بديهايش محفوظ نتوان بود. دنيا فريبكارى است زودگذر و تكيه‏ گاهى است فروريزنده؛ پس اى بندگان خدا از عبرتها پند گيريد و متوجّه اثر گذشتگان باشيد و از نعمت خوارى باز ايستيد و از مواعظ بهره ‏مند شويد؛ پس خدا بس است كه نگهدار باشد و ياور؛ و قرآن بس است كه هم حجّت‏ آور است و هم خصومت‏گر. بهشت، پاداش [عمل نيكوكاران‏] را كافى است و عذاب آتش، كيفر [بدكاران‏] را بسنده است.

21- هر گاه يكى از شما با برادر خود ديدار نمايد لازم است محلّ نورانى پيشانى او را [كه همان محلّ سجده است‏] ببوسد.

22- امام حسن عليه السّلام روز عيد فطر بر گروهى از مردم گذر كرد كه مشغول بازى و خنده بودند، بالاى سر آنان ايستاد و فرمود: به راستى، خداوند ماه رمضان را ميدان مسابقه براى خلق خود ساخته تا به وسيله طاعت او براى جلب رضاى او بر يك ديگر سبقت گيرند. مردمى سبقت گرفتند و كامياب گشتند و ديگران كوتاهى كردند و ناكام ماندند؛ پس بسيار بسيار شگفت است حال شخص خندان اهل بازى در روز قيامت كه در آن روز نيكوكاران پاداش يابند و بيهوده پيشه‏ گان، زيان. به خدا سوگند! چون پرده بردارى شود، حتما بدانند كه نيكوكار مشغول به نيكوكارى خويش است و بدكار مشغول به بدكردارى خويش. سپس امام حسن عليه السّلام راه خويش را گرفتند و رفتند.

تحف العقول / ترجمه حسن زاده، ص: 411

صفحات: 1· 2